Między wsparciem a presją: Jak mądrze motywować dziecko do aktywności fizycznej?

Według danych^₁, jedynie 16,8 proc. dzieci i młodzieży w Polsce spełnia podstawowe zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia – czyli minimum 60 minut umiarkowanej lub intensywnej aktywności fizycznej dziennie. To wynik odpowiadający ocenie „1” w skali szkolnej – zaznacza Ewa Serwotka, psycholożka z Uniwersytetu SWPS. Jednocześnie sprawność fizyczna najmłodszych, szczególnie w zakresie wytrzymałości i siły mięśniowej, pogarsza się^₂, a ponad 90 proc. nie posiada podstawowych kompetencji ruchowych, takich jak bieg, skok czy rzut^₃.

Rola rodzica w budowaniu wizji sportu u dziecka

Zdaniem psycholożki, aktywność fizyczna to fundament zdrowego i wszechstronnego rozwoju. – Z perspektywy fizjologicznej, regularny wysiłek to lepsza kondycja i profilaktyka zdrowotna^₄. Ale sport kształtuje także odporność psychiczną i wspiera rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży^₅. To przestrzeń, w której dzieci i młodzież uczą się współpracy, komunikacji, empatii, a także rozwiązywania konfliktów^₆. Dla wielu młodych osób to również element budowania tożsamości i poczucia przynależności. Grupa treningowa, trenerzy, rytuały treningowe – to wszystko tworzy świat, w którym dziecko czuje się ważne, zauważone i docenione – zaznacza Ewa Serwotka.

Tymczasem wielu rodziców akceptuje zwolnienia z lekcji wychowania fizycznego, szczególnie wśród nastolatków, na co w dużej mierze mają wpływ m.in. osobiste doświadczenia dorosłych oraz ich przekonania^₇. A to właśnie dorośli mają ogromny wpływ na doświadczenia sportowe dzieci i młodzieży – zauważa Ewa Serwotka.

– Rodzice i opiekunowie są dla dzieci pierwszymi modelami zachowań, a ich postawy kształtują motywację, samoocenę i stosunek do sukcesu oraz porażki. Według badań^₈, dzieci przejmują nie tylko wzorce aktywności, ale także sposób myślenia o wysiłku i rywalizacji. Co więcej, emocjonalne wsparcie dorosłych sprzyja rozwojowi odporności psychicznej i pomaga młodym zawodniczkom i zawodnikom radzić sobie w momentach stresu^₉ – tłumaczy psycholożka.

Jednocześnie nie wszystkie zachowania rodzicielskie motywują do uprawiania sportu. Nadmierna krytyka, porównywanie z innymi czy przesadne koncentrowanie się na wyniku, mogą obniżać samoocenę dziecka i prowadzić do przeciążenia psychicznego, a w konsekwencji do wypalenia. – W sporcie dziecięcym granica między wsparciem a presją bywa subtelna – łatwo ją przekroczyć, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. A gdy to się dzieje, dziecko zaczyna tracić to, co w sporcie najcenniejsze: lekkość, frajdę, poczucie rozwoju i autentyczną pasję – mówi ekspertka.

Presja sukcesu – kiedy ambicje dorosłych przytłaczają młodych sportowców

Badania wykazują, że nadmierne oczekiwania ze strony dorosłych nie tylko odbierają dziecku radość z gry, lecz także obniżają jego samoocenę i podnoszą poziom stresu^₁₀. Źródłem presji często są głęboko zakorzenione przekonania w kulturze sportu, takie jak: „wynik ponad wszystko”, gdzie sukces sportowy staje się wyłączną miarą wartości; „no pain, no gain”, gloryfikujące cierpienie jako niezbędny element rozwoju; „czym skorupka za młodu nasiąknie...”, czyli nadmierne inwestowanie w treningi kosztem spontaniczności i dzieciństwa; czy „bo tak mówię”, czyli autorytarny styl komunikacji, który odbiera dziecku przestrzeń na wyrażenie własnego zdania.

– Takie postawy, choć często ukryte pod płaszczykiem troski i zaangażowania, mogą przybierać formę przemocy psychicznej pod pretekstem motywowania. Cynizm podszyty pozornym „budowaniem relacji” nierzadko maskuje brak empatii i realnego zrozumienia emocji dziecka. Z czasem zaczynają pojawiać się subtelne sygnały, że coś jest nie tak – rodzic analizuje mecz bardziej niż dziecko, komentuje każdy błąd, narzuca komunikaty typu „musisz wygrać” czy „nie możesz zawieść drużyny”. Młody zawodnik, zamiast czerpać przyjemność z gry, zaczyna bać się porażki i rozczarowania. Warto, by każdy rodzic zadał sobie pytanie – czy moje wsparcie buduje dziecko, czy realizuje moje własne ambicje? – mówi Ewa Serwotka.

Dzieci bardzo silnie internalizują postawy dorosłych – zwłaszcza rodziców, i budują obraz siebie w oparciu o to, czy „zasługują” na akceptację poprzez wyniki^₁₁. W efekcie pojawia się lęk przed porażką, napięcie, a także spadek poczucia własnej wartości. Dziecko zaczyna funkcjonować w trybie „muszę”, a nie „chcę”, „decyduję się”, co może prowadzić do wypalenia – nawet jeśli wcześniej sport był jego pasją. Będąc pod taką presją, młodzi ludzie przeżywają wewnętrzny konflikt – z jednej strony chcą spełnić oczekiwania dorosłych, z drugiej – potrzebują autonomii, przestrzeni na własne decyzje i emocje^₁₂. Brak tej równowagi może skutkować wycofaniem, trudnościami w regulacji emocji, a nawet rezygnacją ze sportu.

– Dziecko, które trenuje z myślą o tym, by nie zawieść, zamiast o tym, by się rozwijać, niesie ciężar nieadekwatny do swojego wieku i może doświadczać głębokich trudności emocjonalnych. Z psychologicznego punktu widzenia, presja sukcesu w sporcie dziecięcym może prowadzić do szeregu reakcji, które wpływają na harmonijny rozwój młodego zawodnika. Dlatego warto towarzyszyć dzieciom nie poprzez stawianie wymagań, lecz poprzez uważną obecność i zrozumienie. Zgodnie z ideą sportu pozytywnego^₁₃ to nie wynik powinien być na pierwszym planie, lecz wartości takie jak zdrowie, dobrostan psychiczny, rozwój osobisty i relacje – mówi Ewa Serwotka.

Wspieraj, nie oceniaj

Utrzymywanie radości z ruchu możliwe jest m.in. przez chwalenie za wysiłek, nie tylko za sukces, co zgodnie z badaniami, buduje nastawienie na rozwój^₁₄. Celebracja małych kroków i docenianie procesu pomaga dziecku zrozumieć, że wartość tkwi w zaangażowaniu, a nie tylko w medalach. Niezwykle istotna jest także wspólna aktywność fizyczna. Dzieci uczą się przez obserwację dorosłych^₁₅. Gdy rodzic staje się partnerem w ruchu, modeluje zdrowe nawyki i tworzy pozytywne skojarzenia ze sportem. Zgodnie z teorią autodeterminacji niezbędne dla utrzymania wewnętrznej motywacji dziecka jest także poczucie autonomii, czyli pozwolenie dziecku na wybór dyscypliny czy tempa rozwoju^₁₆.

Według badań dzieci budują obraz siebie w oparciu o komunikaty od najbliższych dorosłych^₁₇. Dlatego w sporcie dziecięcym kluczowe jest to, co dziecko usłyszy po zejściu z boiska, maty czy parkietu.

– Reakcje rodziców po zawodach – zarówno tych zakończonych sukcesem, jak i porażką – mają ogromny wpływ na przekonania, emocje i motywację młodego sportowca. Rodzic, który potrafi regulować własne emocje, nie przenosi frustracji na dziecko i nie ocenia go przez pryzmat wyniku, staje się dla niego bezpiecznym punktem odniesienia. Należy pamiętać, że dzieci uczą się przez modelowanie – obserwując, jak dorośli reagują na sukcesy i porażki. Dlatego po zwycięstwie warto powiedzieć np. „jestem z ciebie dumny, bo dałeś z siebie wszystko” lub „widać, że dobrze się bawiłeś”. Z kolei po przegranym meczu powinniśmy okazać wsparcie i zadać pytanie: „jak się z tym czujesz?” lub powiedzieć: „to była dobra lekcja, co możemy poprawić?” czy pochwalić: „cieszę się, że szukałeś rozwiązań – to najważniejsze”. To pokaże dziecku, że emocje są ważne i że porażka nie definiuje jego wartości – twierdzi Ewa Serwotka, psycholożka sportu.

Serwotka, Ewa

Ewa Serwotka

 

psycholog sportu U14 PZT

 ¹Zembura P., Korcz A., Cieśla E., Nałęcz H. (2022), Raport o stanie aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce w ramach projektu Global Matrix 4.0, Warszawa, Fundacja V4Sport.

 ²Rekomendacje strategiczne na lata 2023-2027: Poprawa aktywności fizycznej wśród wszystkich pokoleń Polaków – Polskie Zdrowie 2.0, Wydział Nauk Medycznych, Komitet Zdrowia Publicznego PAN, Warszawa 2023 r.

 ³Molik B (red.) (2024), Raport merytoryczny projektu WF z AWF Aktywny dzisiaj dla zdrowia w przyszłości za rok 2023, Warszawa, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, ISBN 978-83-61509-81-3.

 ⁴Janssen, I., LeBlanc, A.G. Systematic review of the health benefits of physical activity and fitness in school-aged children and youth. Int J Behav Nutr Phys Act 7, 40 (2010). https://doi.org/10.1186/1479-5868-7-40

 ⁵Blecharz J., Siekańska M., „Mój sport, moja radość! 10 zasad treningu dla dzieci uprawiających sport”. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (GWP), 2009.

 ⁶Coté, J., & Fraser-Thomas, J. (2007). Youth involvement in sport. In P. R. E. Crocker (Ed.), Introduction to sport psychology: A Canadian perspective (pp. 266-294). Toronto: Pearson.

 ⁷Jodkowska i in., 2016

 ⁸Fredricks, J. A., & Eccles, J. S. (2004). Parental Influences on Youth Involvement in Sports. In M. R. Weiss (Ed.), Developmental sport and exercise psychology: A lifespan perspective (pp. 145–164). Fitness Information Technology.

 ⁹Harwood, C., & Knight, C. (2009). Stress in youth sport: A developmental investigation of tennis parents. Psychology of Sport and Exercise, 10(4), 447–456. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2009.01.005

 ¹⁰Smith, R. E., & Smoll, F. L. (1997). Coaching the coaches: Youth sports as a scientific and applied behavioral setting. Current Directions in Psychological Science, 6(1), 16–21. https://doi.org/10.1111/1467-8721.ep11512606

 ¹¹Fredricks, J. A., & Eccles, J. S. (2004). Parental Influences on Youth Involvement in Sports. In M. R. Weiss (Ed.), Developmental sport and exercise psychology: A lifespan perspective (pp. 145–164). Fitness Information Technology.

 ¹²Harwood, C., & Knight, C. (2009). Stress in youth sport: A developmental investigation of tennis parents. Psychology of Sport and Exercise, 10(4), 447–456. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2009.01.005

 ¹³Poczwardowski A., Nowak A., Parzelski D., Kłodecka-RóżalskaJ. [2012] Sport pozytywny w podnoszeniuosiągnięć i jakości przeżyć wszystkich uczestników sportu,Sport Wyczynowy, Warszawa, 2: pp. 68–81.

 ¹⁴Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House.

 ¹⁵Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191–215. https://doi.org/10.1037/0033-295X.84.2.191

 ¹⁶Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68–78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68

 ¹⁷Fredricks, J. A., & Eccles, J. S. (2004). Parental Influences on Youth Involvement in Sports. In M. R. Weiss (Ed.), Developmental sport and exercise psychology: A lifespan perspective (pp. 145–164). Fitness Information Technology.