Według prognoz szacuje się, że za 30 lat ludzie będą żyli przede wszystkim w miastach. Systemy społeczne będą musiały zmagać się z nieuniknionym w związku z tym wyzwaniami. Jakimi? O koncepcji smart city opowiada dr Krzysztof Moszczyński, wykładowca na kierunku grafika na Uniwersytecie SWPS we Wrocławiu.

Koncepcja zrównoważonego projektowania

Wśród wielu sposób myślenia o projektowaniu, istotne miejsce zajmuje koncepcja projektowania zrównoważonego (tzw. sustainable design), którą można m.in. traktować jako odpowiedź na publikowane z końcem lat 60-tych i początkiem lat 70-tych XX w. analizy wskazujące na niemożność utrzymania modeli konsumpcji, czy też sposobów gospodarowania zasobami naturalnymi, uwzględniając czas i dynamikę demograficzną populacji ludzkiej (McGinnis, Meadows, Meadows, Randers, & Behren, 1973). Parafrazując koncepcje zrównoważonego projektowania, w jednym z wywiadów Dieter Rams określił design jako środek, dzięki któremu będzie możliwa jakakolwiek egzystencja gatunku ludzkiego na tej planecie (Hustwit, 2009).

Dla rozważań na temat zrównoważonego projektowania krytyczne wydaje się miasto – wg prognoz w ciągu najbliższych 30 lat ponad 70% populacji ludzkiej będzie żyła w obszarach miejskich, z czego większość w metropoliach (United Nations, 2018). Z tej perspektywy miasto będzie teatrem zmian (środowiskowych, politycznych, społecznych), których sporą część nie jesteśmy w stanie prognozować. Oczywiście są i takie procesy, które znamy od dawna i na które wciąż nie potrafimy znaleźć stosownych odpowiedzi. Pogłębiające się różnice w dystrybucji środków i dostępie do usług/zasobów, deficyt partycypacji i równości, czy zmiany klimatu to kanon głównych wyzwań przed jakimi stoi ludzkość („Annual Report 2018”.); („The Global Risks Report 2018”); („The Global Risks Report 2019).

Zmiany, które towarzyszą tym procesom są przedmiotem zainteresowania takich podejść projektowych jak transitional design czy też transformation design. Oba podejścia są systemowe, interdyscyplinarne i zorientowane na perspektywę zrównoważonego społeczeństwa. Transitional design postrzega zmiany jako składowe kolejnych stanów dynamicznej równowagi, które mają podłoże społeczne, instytucjonalne, technologiczne czy też ekonomiczne. Z kolei transformation design analizuje zmiany jako szeroko-skalowe, długofalowe procesy, w których główną osią są relacje między człowiekiem i środowiskiem (Welzer & Sommer, 2014); (Hölscher, Wittmayer, & Loorbach, 2018). Niezależnie od tego, którą z perspektyw przyjmiemy dla miasta (transitional design: miasto jako zespół interagujących ze sobą (pod)systemów, transformation design: miasto jako kluczowa forma wpływu ludzkości na planetę), skala prognozowanych zmian wskazuje na niespotykaną wcześniej presję z jaką będą musiały zmierzyć się zarówno administracje metropolii, jak i ich mieszkańcy. Wyzwania te wydają się wykraczać poza tradycyjny obszar organizowania i dostarczania usług społecznych, podobnie jak od lat 60-tych XX w. koncepcja zarządzania zasobami miasta zaczęła przekraczać wcześniej wyznaczone ramy.

Smart city

W 1972 r., w Los Angeles biuro analiz (ang. Community Analysis Bureau) ukończyło projekt, którego rezultatem był raport dotyczący zmian demograficznych, stanu zabudowy, profilaktyki chorób zakaźnych i przeciwdziałania ubóstwu („The Early History of the «Smart Cities» Movement – in 1974 Los Angeles”). W przeciwieństwie do aktualnych w tamtym czasie opracowań, ten raport wykorzystywał m.in. złożone narzędzia numeryczne: analizy zgrupowań, zdjęcia lotnicze metropolii wykonane w podczerwieni, bazy danych. Takie podejście jest jednym z pierwszych, które można uznać za próbę zdefiniowania tzw. smart city – miasta, gdzie synteza zgromadzonych danych dostarcza wglądu w procesy, nigdy wcześniej nie analizowane w taki sposób i w takiej skali. Termin smart city został ukuty w latach 90-tych XX w., podczas prób rozwiązania problemu ekspansji przedmieść w USA (Downs, 2005; Perveen, Kamruzzaman, & Yigitcanlar, 2018). Jednak jego popularyzacja rozpoczyna się zdecydowanie później. W 2005 r., we współpracy z Fundacją William J. Clinton, Cisco zrealizowało projekt polepszenia jakości życia w kilku metropoliach („Cisco and the Clinton Global Initiative”). Niewiele później IBM rozpoczął projekty „Smart planet” i „Smarter cities”, których rezultatem była m.in. budowa inteligentnych centrów operacyjnych (ang. Intelligent Operations Centre) odpowiedzialnych za zarządzanie w czasie rzeczywistym procesami zachodzącymi w miastach („IBM Intelligent Operations Center – Resources – United States”).

Choć nie ma jednego, wyczerpującego zbioru kryteriów, można ogólnie przyjąć, że to, co definiuje koncepcję smart city, to budowanie systemów miejskich gwarantujących wysoką jakość życia rozumianą jako zdrowe otoczenie oparte o gospodarkę obiegu zamkniętego, którego wpływ na środowisko jest albo neutralny, albo wręcz pozytywny (Angelidou, 2014). Poprzez technologię pozyskiwania i przetwarzania danych w formie cyfrowej, z rozlokowanych w infrastrukturze odpowiednich typów sensorów, możliwe jest m.in. integrowanie i prognozowanie procesów zachodzących w obrębie miast (np. efektywniejsze gospodarowanie transportem miejskim realizowanym przez różne typy środków komunikacji, obsługa imprez masowych, reagowanie na zdarzenia losowe, itd.) (Yigitcanlar, Foth, & Kamruzzaman, 2018). O ile racjonalizacja zarządzania zasobami miast nie wydaje się budzić wątpliwości, to stosowane do tego celu przez podmioty prywatne nowe technologie mogą pociągać za sobą poważne i kontrowersyjne konsekwencje (Grossi & Pianezzi, 2017; „IBM Intelligent Operations Center – Resources – United States”).

Podstawowym argumentem jest krytyka ostatnich motywacji idei smart city – cięcie kosztów, związane z uszczupleniem budżetów miast jako następstwem ostatniego kryzysu finansowego. Projektowanie oparte na tego typu założeniach, określane jako pochodna gospodarczych koncepcji neoliberalnych, z definicji skoncentrowane jest na realizacji zamierzonych celów ekonomicznych (np. optymalizacja wykorzystania infrastruktury elektrycznej). Aby spełnić określone współczynniki niezbędne są odpowiednie narzędzia analityczne, którymi dziś dysponują największe koncerny branży IT. Dla tego typu organizacji wyłania się nowa nisza - urynkowienie usług społecznych. Ten proces wydaje się naturalną konsekwencją koncepcji partnerstwa publiczno-prywatnego (Osborne, 1993). Jednak ze względu na rosnącą siłę korporacji IT trudno mówić o partnerstwie, szczególnie w skali miast, co znakomicie oddaje struktura powołanego dla Genui konsorcjum GSCA (Genoa Smart City Association) – łączny udział wszystkich podmiotów publicznych wynosi 12,6%, podczas gdy udział dużych spółek to 21,5%, a udział małych i średnich przedsiębiorstw to ponad 46% (Galbraith, 2014). Przy tego typu proporcjach zasadne wydają się pytania o wynik procesów decyzyjnych oraz mechanizmy rozstrzygnięć i procedury w sytuacjach, w których interes publiczny nie idzie w parze z interesem prywatnym.

Rosnąca rola biznesu w sferze publicznej jest jednym z kluczowych wyzwań dla projektowania dospołecznego. Liczne przykłady wdrożeń korporacji sektora IT w ramach miast, wskazują, że stosowany paradygmat projektowania skoncentrowany jest na technologii (Ben Letaifa, 2015). Przez definicję stoi to w sprzeczności z dedykowanym dla warstwy społecznej, podejściem jak participatory design. W konsekwencji występuje nie tylko konflikt priorytetów, ale szerzej wartości. Ten ostatni argument nie jest niestety stricte akademicki. Dysponujemy udokumentowaną aktywnością podmiotów analitycznych (pracujących na dużych zbiorach danych, tzw. big data), które kierując się pragmatyką rynku, w istotny sposób kształtowały rzeczywistość społeczną. Za pomocą fałszywych kont w mediach społecznościowych i wyrafinowanych metod automatyzacji publikowane były fałszywe treści, które odegrały istotną rolę w wynikach wyborów, czy referendów w kilku krajach (Kleinman, 2018); (Douglas, Karen and Ang, Chee Siang and Deravi, Farzin, 2017). Nawet gdyby pominąć możliwość kompromitacji czy nadużyć coraz większych zbiorów danych gromadzonych przez podmioty obsługujące smart city, to koncept projektowania skoncentrowany na technologii wciąż generuje spore ryzyko. Od kilku lat raportowane są próby prywatyzacji, a nawet monopolizacji usług społecznych (Evgeny Morozov, 2018; Kirstie Bellman, Jean Botev, Hanno Hildmann, Peter R. Lewis, Stephen Marsh, Jeremy Pitt, Ingo Scholtes, Sven Tomforde, 2017). Z gruntu niestabilny społecznie, wydaje się też organizowany przez korporacje sposób zarządzania procesami projektowymi, który zbudowany jest w kierunku ‘top-down’, podczas gdy pożądana partycypacja idealnej utopii demokratycznej pracuje ruchami oddolnymi, wg kierunku bottom-up.

Reklama
reklama 500x500 grafiak

Choć koncept smart city jest często przywoływany jako odpowiedź na wymienione na początku wyzwania dot. zrównoważonej przyszłości, przegląd literatury nie wspiera w sposób jednoznaczny tego założenia (Kummitha & Crutzen, 2017); (Yigitcanlar i in., 2019). Można przyjąć paradoksalny wręcz scenariusz, w którym motywowane oszczędnością, zorientowane na technologię i cele środowiskowe miasta mogą nie być zrównoważone społecznie. Dlatego też część autorów przywołuje tzw. human-centered smart city, universal design, social design oraz design for social change, które równoważyłyby potrzeby wszystkich interesariuszy uwzględniając (pod)systemy: społeczny, polityczny, gospodarczy, środowiskowy (Manzini & Meroni, 2017)(Yigitcanlar i in., 2019).

Miasto i jego (re)definiowanie stanowią istotny obszar w teorii i praktyce obecnego projektowania, co wynika m.in. z rosnącej roli miast. W świetle radykalnej koncepcji decentralizacji władzy (tzw. wolnościowy municypalizm), którą w latach 70-tych XX w. sformułował Murray Bookchin, w przyszłości konfederacja miast zastąpiłaby państwa. W 1988 roku David Yencken zaproponował termin creative city („The Creative City Seminar”, 1988), który nabiera ciągle nowych znaczeń (Naylor & Florida, 2003). Choć potencjał innowacji i akceleracji procesów cywilizacyjnych towarzyszył miastom od ich początku, podobnie jak ciągła zmiana ich roli i specyfiki (Smith, 2009), w perspektywie najbliższych trzech dziesięcioleci miasta będą miejscem procesów transformacji na niespotykaną wcześniej skalę. Próbą radzenia, a nawet zarządzania tymi procesami są m.in. koncepcje smart city. Jednak ze względu na marginalizowanie roli człowieka (zarówno w projektowaniu jak i we wdrożeniach), być może ze względu na brak szerszej perspektywy systemowej, koncepcje te nie są w pełni satysfakcjonujące. Dlatego też w pierwszej kolejności warto zaproponować ramy projektowe, które uwzględnią m.in. założenia wrażliwości społecznej (Kirstie Bellman, Jean Botev, Hanno Hildmann, Peter R. Lewis, Stephen Marsh, Jeremy Pitt, Ingo Scholtes, Sven Tomforde, 2017), tak aby efektywnie projektować i realizować platformy dla stabilnych, otwartych, rezilientnych systemów społecznych funkcjonujących w przyszłym środowisku permanentnej zmiany.

 

Autor

skikrzysztof moszczyńskiKrzysztof
Moszczyński

Projektant, web designer, wykładowca w Katedrze Grafiki Uniwersytetu SWPS. Zajmuje się wizualizacją danych, obrazowaniem procesów i projektowaniem wizerunku. Interesują go także zagadnienia z dziedziny communication design: design powierzchni, design opakowań, corporate identity, information design, a także rozwój system operacyjnych, jak np. MacOSX, Android i programowanie w języku Python. W pracy wykorzystuje przede wszystkim metody projektowania produktów i usług skoncentrowane na zaspokojeniu potrzeb użytkowników (zgodnie z ideą human-centered design). Jego zainteresowania naukowe obejmują także: modelowanie procesów biologicznych, bioinformatykę – metody numeryczne w genetyce i genomice. Na kierunku grafika we wrocławskiej filii Uniwersytetu SWPS prowadzi zajęcia z zakresu wizualizacji i prezentacji danych empirycznych, technik wizualizacji, języków programowania – HTML i CSS, oraz metodologii projektowych.

Bibliografia

1. Angelidou, M. (2014). Smart city policies: A spatial approach. Cities , 41, S3–S11. https://doi.org/10.1016/j.cities.2014.06.007
2. Annual Report 2018.. Pobrano 23 luty 2019, z https://www.oxfamamerica.org/explore/research-publications/annual-report-2018
3. Ben Letaifa, S. (2015). How to strategize smart cities: Revealing the SMART model. Journal of business research, 68(7), 1414–1419. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2015.01.024
4. Cisco and the Clinton Global Initiative. Pobrano 23 luty 2019, z https://www.cisco.com/c/en/us/about/consulting-thought-leadership/what-we-do/industry-practices/public-sector/our-practice/urban-innovation/connected-urban-development/further-cud-information/thought-leadership/clinton-global-initiative.html
5. Douglas, Karen and Ang, Chee Siang and Deravi, Farzin. (2017). Reclaiming the truth. The Psychologist, 30, 36–42.
6. Downs, A. (2005). Smart Growth: Why We Discuss It More than We Do It. Journal of the American Planning Association. American Planning Association, 71(4), 367–378. https://doi.org/10.1080/01944360508976707
7. Evgeny Morozov, F. B. (2018). RETHINKING THE SMART CITY, Democratizing Urban Technology (No. 5). Rosa Luxemburg Stiftung, New York Office.
8. Galbraith, B. (2014). Proceedings of the 9th European Conference on Innovation and Entrepreneurship: ECIE2014. Academic Conferences Limited. Pobrano z https://market.android.com/details?id=book-YU7tBAAAQBAJ
9. Grossi, G., & Pianezzi, D. (2017). Smart cities: Utopia or neoliberal ideology? Cities , 69, 79–85. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.07.012
10. Hölscher, K., Wittmayer, J. M., & Loorbach, D. (2018). Transition versus transformation: What’s the difference? Environmental Innovation and Societal Transitions, 27, 1–3. https://doi.org/10.1016/j.eist.2017.10.007
11. Hustwit, G. (2009). Objectified [DVD]. USA: Plexi Productions, Swiss Dots. Pobrano z https://www.hustwit.com/objectified
12. IBM Intelligent Operations Center - Resources - United States. Pobrano 23 luty 2019, z https://www.ibm.com/us-en/marketplace/city-insights/resources
13. Kirstie Bellman, Jean Botev, Hanno Hildmann, Peter R. Lewis, Stephen Marsh, Jeremy Pitt, Ingo Scholtes, Sven Tomforde. (2017). Socially-Sensitive Systems Design: Exploring 14. 14. Social Potential. IEEE Technology and Society Magazine, 36(3), 72–80. https://doi.org/10.1109/MTS.2017.2728727
15. Kleinman, Z. (2018, marzec 21). Cambridge Analytica: The story so far. Pobrano 23 luty 2019, z https://www.bbc.com/news/technology-43465968
16. Kummitha, R. K. R., & Crutzen, N. (2017). How do we understand smart cities? An evolutionary perspective. Cities , 67, 43–52. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.04.010
17. Manzini, E., & Meroni, A. (2017). Catalysing social resources for sustainable changes. W Product-Service System Design for Sustainability (s. 362–379). https://doi.org/10.4324/9781351278003-16
18. McGinnis, R., Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, J., & Behren, W. W. (1973). The Limits to Growth: A Report for the Club of Rome’s Project on the Predicament of Mankind. Demography, 10(2), 295. https://doi.org/10.2307/2060820
19. Naylor, T. D., & Florida, R. (2003). The Rise of the Creative Class: And How It’s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life. Canadian public policy. Analyse de politiques, 29(3), 378. https://doi.org/10.2307/3552294
20. Osborne, D. (1993). Reinventing Government: How the Entrepreneurial Spirit is Transforming the Public Sector. Plume Books. Pobrano z https://books.google.com/books/about/Reinventing_Government.html?hl=&id=7qyp_EcJuZoC
21. Perveen, S., Kamruzzaman, M., & Yigitcanlar, T. (2018). What to assess to model the transport impacts of urban growth? A Delphi approach to examine the space–time suitability of transport indicators. International Journal of Sustainable Transportation, 1–17. https://doi.org/10.1080/15568318.2018.1491077
22. Smith, M. (2009). V. Gordon Childe and the Urban Revolution: a historical perspective on a revolution in urban studies. The Town planning review, 80(1), 3–29. https://doi.org/10.3828/tpr.80.1.2a
23. The Creative City Seminar. (1988). Meanjin, 47(4), 595–596.
24. The Early History of the „Smart Cities” Movement—in 1974 Los Angeles. Pobrano 23 luty 2019, z https://www.planetizen.com/node/78847
25. The Global Risks Report 2018. Pobrano 23 luty 2019, z http://wef.ch/2CLUWef
26. The Global Risks Report 2019. Pobrano 23 luty 2019, z https://wef.ch/2gN6SOd
27. United Nations. (2018). World Economic Situation and Prospects 2018. https://doi.org/10.18356/02486bd4-en
28. Welzer, H., & Sommer, B. (2014). Transformationsdesign: Wege in eine zukunftsfähige Moderne. Pobrano z https://books.google.com/books/about/Transformationsdesign.html?hl=&id=hkH0oAEACAAJ
29. Yigitcanlar, T., Foth, M., & Kamruzzaman, M. (2018). Towards Post-Anthropocentric Cities: Reconceptualizing Smart Cities to Evade Urban Ecocide. Journal of Urban Technology, 1–6. https://doi.org/10.1080/10630732.2018.1524249
30. Yigitcanlar, T., Kamruzzaman, M., Foth, M., Sabatini-Marques, J., da Costa, E., & Ioppolo, G. (2019). Can cities become smart without being sustainable? A systematic review of the literature. Sustainable Cities and Society, 45, 348–365. https://doi.org/10.1016/j.scs.2018.11.033

Artykuły

images/SD_Przyszlosc_projektowania_i_architektury__miedzy_innowacja_a_odpowiedzialnoscia_podcast.jpg

Przyszłość projektowania i architektury – między innowacją a odpowiedzialnością (podcast)

Czy jako społeczeństwo faktycznie potrzebujemy kolejnych, nowo tworzonych przestrzeni? A może warto, dla wspólnego dobra,…
images/SD_UX_Writing_w_praktyce_-_od_slowa_do_sukcesu_podcast.jpg

UX Writing w praktyce - od słowa do sukcesu (podcast)

W erze cyfrowej, gdzie każde kliknięcie i przewinięcie ekranu kryje za sobą historię interakcji, kluczowym…
images/SD_Projektowanie_w_zmieniajacym_sie_swiecie__wyzwania_i_perspektywy_branzy_podcast.jpg

Projektowanie w zmieniającym się świecie – wyzwania i perspektywy branży (podcast)

Kim jest projektant i na czym polega istota projektowania użytkowego w dobie globalizacji, ciągłych zmian…
images/ST_Budowanie_unikalnej_marki_czyli_jak_zdobyc_serca_odbiorcow_webinar.jpg

Budowanie unikalnej marki, czyli jak zdobyć serca odbiorców (podcast)

Jednym z głównych powodów, dla których organizacje potrzebują brandingu w dzisiejszym świecie, jest duże nasycenie rynku produktów…
images/SD_Od_koncepcji_do_okladki__tajniki_projektowania_ksiazek_podcast.jpg

Od koncepcji do okładki – tajniki projektowania książek (podcast)

Popularne powiedzenie mówi, żeby „nie oceniać książki po okładce”, ale z drugiej strony, wszyscy dobrze…
images/SD_Przyszlosc_robocza__integracja_i_edukacja_w_praktyce_projektowej_podcast.jpg

Przyszłość robocza – integracja i edukacja w praktyce projektowej (podcast)

Rozpoznanie potrzeb odbiorcy to fundament każdego udanego projektu. Nic dziwnego, że twórcy wciąż poszukują metod…
images/SD_Jak_planowac_prace_i_zarzadzac_swoimi_projektami_webinar.jpg

Jak planować pracę i zarządzać swoimi projektami? (podcast)

Wchodzimy w nową rzeczywistość, wyciągając wnioski z doświadczeń 2023 roku. Nauczeni na własnych błędach, aspirujemy do bardziej…
images/SD_Cyk__i_zdjecie_w_AI_gotowe._Dlaczego_AI_moze_byc_szansa_dla_zawodu_fotografa.jpg

Cyk – i zdjęcie w AI gotowe. Dlaczego AI może być szansą dla zawodu fotografa?

Jakie są najczęstsze mity dotyczące sztucznej inteligencji, które wpływają na pracę fotografa? W jaki sposób…
images/SD_Kreatywnosc_na_zakrecie__zarzadzanie_czasem_i_intuicja_w_projektowaniu_webinar.jpg

Kreatywność na zakręcie – zarządzanie czasem i intuicją w projektowaniu (podcast)

Czas ucieka, terminy gonią, klient się niecierpliwi, a w głowie – pustka. Jak na złość,…
images/SD_Encyklopedia_Tytusa_w_innowacyjnej_formie_-_oczami_projektantow_webinar.jpg

Encyklopedia Tytusa w innowacyjnej formie - oczami projektantów (podcast)

"Tytusopedia" jest trzyczęściową publikacją skupiającą komiksy autorstwa Papcia Chmiela, publikowane pierwotnie w "Świecie Młodych", przedstawiające…

Zobacz także

Group 426 strefa zarzadznia logo 05 logo strefapsyche logo white kopia logo white kopia