Narcyzm grupowy w polityce a wybory parlamentarne

Szkodliwa miłość do własnej grupy

Narcystyczne przekonanie, że nasze otoczenie jest wyjątkowe i niezwykle ważne, ale niedoceniane przez innych, wiąże się z podejrzliwością wobec nieznajomych i tendencją do przypisywania im wrogich intencji. Osoby, którym bliskie jest narcystyczne przekonanie o własnej grupie bardzo łatwo czują się obrażone przez odmienne otoczenie lub przez nie zagrożone, niezależnie od intencji tych drugich. Reagują agresywnie na sytuacje, które uważają za zagrożenie dobrego imienia grupy najbliższej, a ze względu na ich przewrażliwienie na punkcie braku stosownego uznania dla ich zgromadzenia, takich sytuacji jest bardzo wiele. Osoby o takich przekonaniach często tworzą lub zasilają organizacje radykalne niestroniące od mowy nienawiści czy agresywnych działań.

Jak tłumaczy kierownik badania, psycholog prof. Agnieszka Golec de Zavala, wyniki badań wskazują, że narcyzm grupowy jest sposobem kompensowania niskiego poczucia własnej wartości i skłonności do doświadczania przede wszystkim negatywnych emocji.

Wyolbrzymianie znaczenia grupy własnej ma na celu uzyskanie poczucia własnej ważności. Wymaga to jednak ciągłego monitorowania, czy nasza grupa jest dostatecznie doceniana i podziwiana przez innych, a przy najmniejszym podejrzeniu, że tak nie jest, nasila się wrogość do nich - podkreśla ekspertka.

PrejudiceLab wykazał, że narcyzm grupowy jest przesłanką do uprzedzeń, w tym rasizmu i homofobii, wrogości i agresji międzygrupowej, a także myślenia spiskowego oraz interpretowania neutralnych zachowań jako obraźliwe dla grupy własnej.

Satysfakcja odporna na wrogość

Wyniki wieloletnich badań nad zjawiskiem narcyzmu grupowego pozwoliły psychologom z Uniwersytetu SWPS rzucić nowe światło na związek pomiędzy pozytywną postawą wobec grupy własnej i skłonnością do deprecjonowania grup obcych.

Nasze badania sugerują, że funkcjonujące w psychologii niepisane założenia, że międzygrupowa tolerancja nie może być budowana na podstawie pozytywnej postawy wobec grupy własnej są niesłuszne. Taka możliwość istnieje, a nienarcystyczny szacunek i duma z przynależności do grupy może stanowić podstawę pozytywnego podejścia do grup innych niż własna - podkreśla prof. Agnieszka Golec de Zavala.

Ekspertka zaznacza, że istnieje taka forma pozytywnego przywiązania do grupy własnej, która nie zagraża tolerancji wobec grup obcych (np. ideowo) i motywuje do chęci porozumienia z nimi.

Jak wynika z naszych analiz, im silniej narcyzm grupowy wiąże się z grupową satysfakcją, czyli dumą z przynależności do wartościowej grupy, tym większa szansa na wzajemną tolerancję i mniejsze uprzedzenia. Im słabszy jest związek pomiędzy narcyzmem grupowym i satysfakcją grupową, tym bardziej narcyzm grupowy wiąże się z uprzedzeniami i wrogością wobec innych. Zatem im bardziej narcyzm grupowy i grupowa satysfakcja są odrębne, na przykład stając się normatywne dla różnych grup społecznych, tym bardziej antagonizm między tymi grupami będzie się pogłębiał, a grupę, dla której normatywnym przekonaniem jest narcyzm grupowy, będzie bardziej uprzedzona i wrogo nastawiona do innych - podkreśla ekspertka.

Przykładem takiej sytuacji jest antagonizm pomiędzy elektoratem PiS-u i zwolennikami ugrupowań liberalnych. W jednej z tych grup narcystyczne przekonanie o własnym narodzie jest normą. Grupę tę cechuje podejrzliwość i wrogość wobec innych, skłonność do myślenia spiskowego i roszczeniowy stosunek wobec organizacji międzynarodowych. Wśród jej politycznych przeciwników, niejako w celu odróżnienia, dominuje raczej grupowa satysfakcja i podkreślana jest otwartość wobec innych i tolerancja – wyjaśnia prof. Agnieszka Golec de Zavala.

Badania nad związkiem narcyzmu grupowego z wrogością międzygrupową, myśleniem spiskowym czy postawami wobec siebie samego są prowadzone od 2005 roku w różnych krajach (Stany Zjednoczone Ameryki, Polska, Wielka Brytania, Turcja, Meksyk). Badacze wykorzystują sondaże na próbach reprezentatywnych, kontrolowane eksperymenty, a także badania wzdłużne, które pozwalają określić jak zmienne, takie jak samoocena, narcyzm grupowy i uprzedzenia zmieniają się w czasie. Analizy te pozwoliły przynajmniej częściowo zrozumieć mechanizm związku pomiędzy narcyzmem grupowym i wrogością wobec innych.

Obecnie PrejudiceLab pracuje nad opracowaniem interwencji, które pozwoliłyby na osłabienie tego związku. Zespół wykorzystuje takie techniki, jak trening uważności i kontroli nad negatywnymi emocjami, a także trening emocji prospołecznych, takich jak wdzięczność. Wstępne badania pokazują, że odczuwanie wdzięczności, także podczas 10-minutowego treningu uważnej wdzięczności, zmniejsza siłę związku pomiędzy narcyzmem grupowym i uprzedzeniami.

Na rzecz międzygrupowej zgody

Badania psychologów społecznych, neuropsychologów i psychofizjologów z PrejudiceLab mogą mieć znaczenie praktyczne dla wzmocnienia harmonijnych relacji międzygrupowych. Misją zespołu jest zastosowanie psychologii społecznej w analizie globalnych problemów społecznych, takich jak konflikty międzygrupowe, radykalizacja polityczna czy uprzedzenia. Obecnie PrejudiceLab pracuje także nad głębszym zrozumieniem dynamiki wykluczenia międzygrupowego oraz funkcji zemsty w relacjach międzygrupowych.

Wyczerpujący przegląd badań nad konceptem narcyzmu grupowego został niedawno opublikowany w prestiżowym czasopiśmie Advances in Political Psychology: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/pops.12569.

Badanie przeprowadziły:

prof. Agnieszka Golec de Zavala, psycholog, Uniwersytet SWPS Poznań

Karolina Dyduch-Hazar, psycholog, Uniwersytet SWPS Poznań