Wpływ nastawieniana oceny moralne

Główna debata na temat natury ocen moralnych skupia się na znaczeniu rozumu i emocji (Haidt, 2007). Jak wiele innych ewaluacji, oceny moralne są często oparte na intuicjach emocjonalnych (wewnętrznych przekonaniach o tym, co jest dobre, a co złe), które powstają automatycznie i bez wysiłku. Dzieje się to dużo szybciej niż zakładałby celowy, wielostopniowy proces.

Ponieważ intuicje są wynikiem szybkich i ciągłych procesów automatycznych, a rozumowanie jest wynikiem powolnych i nieciąłych procesów kontrolowanych, te pierwsze zazwyczaj mają większy wpływ na formułowanie ocen moralnych (chociaż rozumowanie również może wpływać na osądy moralne, jeśli jest ku temu wystarczająca motywacja).

Intuicje są wysoce zindywidualizowane (Wojciszke et al., 2015), dlatego zrozumienie mechanizmu ich powstawania jest istotne dla wyjaśnienia kontrowersji moralnych i wynikających z nich podziałów społecznych, które są tak destruktywne dla współczesnych społeczeństw. Większość intuicji ma charakter afektywny i może być wynikiem trzech typów emocji: dyskretnych (nieciągłych) emocji, nastrojów oraz postaw.

Prof. Wojciszke zbada wpływ postaw na formułowanie ocen moralnych. Postawy to sumaryczne ewaluacje, które powstają w momencie zetknięcia się z informacją lub ewaluacje przechowywane w pamięci długotrwałej, które mogą wpływać w danej chwili na stany emocjonalne i na przetwarzanie informacji. Chociaż ewaluacja z definicji leży u podłoża postaw, a pytanie o wpływ postaw na przetwarzanie informacji było tradycyjnym zagadnieniem tej dziedziny nauki (Eagly & Chaiken, 1993), dotychczasowe badania nie skupiały się nigdy na mechanizmie wpływu postaw na oceny moralne.

Cel obecnego projektu jest trojaki. Po pierwsze, pokazanie podstawowego efektu, że pozytywne (negatywne) nastawienie wobec danej osoby zawyża (zaniża) ocenę moralną tej osoby. Po drugie, ustalenie czynników moderujących przewidywane uprzedzenia wynikające z uprzedniego nastawienia i ich wpływ na oceny moralne. Po trzecie, ustalenie czynników mediujących przewidywane zniekształcenia.

Przez większość życia jesteśmy otoczeni osobami, które znamy lepiej lub gorzej. Co za tym idzie mamy pozytywne lub negatywne nastawienie do tych osób. Nasze postawy są wszechobecne i powstają szybko na podstawie wielorakich przesłanek.

Naturalnie występujące oceny moralne prawdopodobnie w większości przypadków dotyczą osób, które już są lubiane lub nielubiane i zachowują się w sposób, który, przynajmniej potencjalnie, wpływa na osąd osoby oceniającej. Te okoliczności odbiegają znacznie od sytuacji objętych obecnymi badaniami dotyczącymi ocen moralnych. Podczas badania ewaluacji podlegają głównie osoby nieznane oceniającemu (oceniający nie ma żadnego uprzednio istniejącego nastawienia do osób ocenianych), które są jedynie wyimaginowane a ich postępowanie nie ma żadnego wpływu na los oceniającego (nie ma żadnego osobistego związku pomiędzy osobą oceniającą a ocenianą). Innymi słowy, proces formułowania ocen moralnych jest zazwyczaj badany w pewnego rodzaju próżni, co zasadnie podaje w wątpliwość środowiskową prawidłowość tych badań. Włączenie czynnika nastawienia do paradygmatu formułowania ocen moralnych może sprawić, że będzie on pełniejszy, a w rezultacie bardziej właściwy społecznie.

Kolejnym powodem do badania wpływu postaw na oceny moralne jest założenie, że postawy i nastawienie w stosunku do innych nie tylko są wszechobecne, lecz także niosą z sobą konsekwencje. Postawy mogą znacznie wpływać na wielorakie zmienne, a ignorowanie tego wpływu może prowadzić do wypaczenia rzeczywistości. Na przykład, obecna teoria dotycząca emocjonalnych reakcji na sukcesy czy porażki innych osób podkreśla istotę czynnika „zasłużenia sobie” na dany wynik.

Przypuszcza się, że zasłużone porażki wywołują satysfakcję a zasłużone sukcesy radość, podczas gdy niezasłużone wyniki prowadzą do rozgoryczenia i żalu. Jednakże, gdy weźmiemy pod uwagę nastawienie oceniającego wobec osoby odnoszącej sukces czy porażkę, obraz zmienia się diametralnie (Pietraszkiewicz & Wojciszke, 2014). Pozytywne nastawienie do drugiej osoby skutkowało reakcjami empatycznymi w stosunku do wyników osiąganych przez te osoby – radość z osiągniętego sukcesu i żal z powodu porażki. Negatywne nastawienie skutkowało paradoksalnymi reakcjami – negatywną reakcją na sukces (rozgoryczenie) i pozytywną reakcją na porażkę (zadowolenie). Ta sama zależność może zachodzić w przypadku innych ocen moralnych, które mogą wynikać z nastawienia, chociaż to nastawienie może być racjonalizowane innymi czynnikami (pozornie bardziej racjonalnymi lub społecznie uznanymi).

Postawy i nastawienie są z definicji subiektywne, dlatego udokumentowanie ich wpływu na oceny moralne może pomóc w wyjaśnieniu tych ostatnich, pokazując że osądy moralne nie są tym, za co uchodzą. Często są one zwykłymi preferencjami przybierającymi pozory logicznych i obiektywnie prawdziwych ocen. W rezultacie, uzasadnienie ocen moralnych może okazać się ważniejsze dla publicznego dyskursu niż same osądy. A ponieważ uzasadnienie wymaga rozumowania, przywrócenie rozumu do sytuacji spornych dotyczących moralności może sprawić, że te spory staną się mniej subiektywne, a tym samym mniej destruktywne dla społeczeństwa.