Nadmierne kupowaniejako zachowanie pojawiające się w reakcji na nudę. Badania mechanizmu i warunków granicznych relacji między nudą i nadmiarowymi zachowaniami konsumenckimi

Poczucie nudy jest nieodzowną częścią naszego życia, i chociaż wiemy, że to nieprzyjemny stan, to zwykle potrafimy sobie z nim poradzić. Gdy jest nam nudno, angażujemy się w czynności, takie jak czytanie, oglądanie telewizji, uprawianie sportu – różne aktywności, które mają nas pobudzić w tych nieciekawych chwilach. Czasem jednak w doświadczenie nudy daje nam poczucie braku sensu i uciekamy się wtedy do różnego rodzaju zachowań czy opinii, które mają nam skompensować ten egzystencjalny brak. Nudząc się, ludzie na przykład angażują się w zachowania prospołeczne, silniej identyfikują się z ekstremizmami politycznymi czy wykazują większe poparcie dla różnego rodzaju bohaterów. W końcu, gdy się nudzimy, bardzo często po prostu idziemy na zakupy albo zaczynamy przeglądać strony sklepów internetowych. Wydaje się, że takie zachowanie jest dość częste we współczesnym społeczeństwie, to – co zaskakujące – relacja między poczuciem nudy i zakupami nie była dotąd badana w sposób systematyczny ani w psychologii społecznej, ani w psychologii zachowań konsumenckich.

Choć poczucie nudy często postrzegane jest jako dość trywialne, może ono być również przewlekłym i uporczywym stresorem o znacznych konsekwencjach psychospołecznych. Wyniki badań pokazują, że znudzenie wiąże się z wieloma problemami, takimi jak: nadużywanie narkotyków i alkoholu, problemy z hazardem lub przejadanie się i kompulsywne objadanie. W projekcie zakładam, że doznanie nudy jest również przyczyną tzw. nadmiernego kupowania.

O nadmiernym kupowaniu możemy mówić wtedy, gdy ludzie kupują i konsumują w stopniu przekraczającym ich potrzeby, a dotyczy to nie tylko nadmiernego spożycia żywności, lecz także kupowania i konsumpcji nadmiernej ilości dóbr materialnych, doświadczeń, a nawet informacji. We współczesnym społeczeństwie obserwujemy radykalne przejście od zakupów w celu zaspokojenia potrzeb fizycznych w stronę wykorzystywana dóbr konsumpcyjnych jako sposobu wyrażania poczucia własnej tożsamości, regulowania emocji lub zdobywania statusu społecznego przez znaczenie symboliczne związane z tymi dobrami lub z samym zakupem. Dlatego niniejszy projekt będzie miał na celu odkrycie mechanizmu wyjaśniającego potencjalny związek między doświadczaniem nudy i nadmiernym kupowaniem, a także zbadanie warunków, w jakich uczucie nudy można złagodzić kupując.

Przede wszystkim interesuje mnie, czy nuda rzeczywiście powoduje nadmierne kupowanie i czy kupowanie obniża uczucie nudy. Następnie zbadam, dlaczego ludzie zwracają się do kupowania w obliczu nudy – czy to tylko dlatego, że kupowanie jest działaniem stymulującym, czy może z powodu poczucia sensu, które kupowanie może potencjalnie zapewnić? Na koniec przetestuję warunki graniczne dla relacji między nudą i nadmiernym kupowaniem. Na przykład, jeśli relacja ta wynika z pobudzenia związanego z kupowaniem, to efekt powinien być względnie niezależny od poziomu materializmu obserwowanego u uczestników. Jeśli jednak związek ten wynika z poczucia sensu wynikającego z kupowania, wówczas efekt powinien być silniejszy wśród uczestników o wysokim poziomie materializmu cech i słabszy lub nawet nieznaczny wśród osób o niskim poziomie materializmu cech.

Opieram to założenie na fakcie, że ludzie o wysokim poziomie materializmu mogą dostrzegać sens znaczenia w zakupach, a zwłaszcza w nabywaniu dóbr materialnych. Mimo to, wbrew ich oczekiwaniom, nabywanie dóbr materialnych nie zapewnia im wysokiego poziomu dobrostanu psychicznego, ponieważ – najprawdopodobniej – poczucie sensu wynikające z takiego zachowania jest jedynie powierzchowne i krótkotrwałe. Wydaje się jednak, że istnieje jeden wyjątek od ogólnej zasady wskazującej że nadmierne zakupy negatywnie wiążą się ze szczęściem i zdrowiem psychicznym: to zakupy doświadczeniowe, a więc sytuacje, gdy wydajemy pieniądze głównie w celu przeżycia czegoś pozytywnego, takie jak wizyty w dobrych restauracjach, wycieczki lub bilety na koncerty.

Ponieważ wydawanie pieniędzy na doświadczenia życiowe sprawia, że ludzie są szczęśliwsi, niż gdy wydają je na przedmioty materialne, może to oznaczać, że zakupy doświadczeniowe dają większe poczucie sensu i tym samym lepiej kompensują nudę niż zakupy materialne. Z tego powodu spodziewam się, że jeśli związek między nudą i nadmiernym kupowaniem wynika z pobudzenia związanego z kupowaniem, to efekt ten powinien być względnie niezależny od rodzaju zakupu. Jeśli jednak ten związek wynika z poczucia sensu wynikającego z kupowania, ten efekt powinien być silniejszy w przypadku zakupów doświadczeniowych, niż w przypadku zakupów materialnych, zwłaszcza w przypadku uczestników, którzy cenią sobie te pierwsze bardziej niż drugie.

Niniejszy projekt będzie składał się z badań eksperymentalnych i dzienniczkowych z wykorzystaniem zarówno różnych technik manipulacji eksperymentalnych, jak i metod pomiaru nudy i zachowań zakupowych. Badając w taki sposób związek między nudą i kupowaniem, będziemy w stanie skompensować ograniczenia związane z jedną metodą badawczą poprzez wykorzystanie innych metod. Na przykład, badania dzienniczkowe dadzą nam wgląd w zachowania w warunkach rzeczywistych, a eksperymenty laboratoryjne i internetowe pozwolą na wnioskowanie przyczynowo-skutkowe. Podsumowując, mam nadzieję, że ten projekt zaowocuje kompleksową odpowiedzią na pytania dotyczące mechanizmów i warunków brzegowych wpływu stanu nudy na nadmierne zakupy.