IO 2016 - Czy przez całą karierę towarzyszy stres?

Przez lata zawodnicy zbierają doświadczenie, wyciągają wnioski z porażek oraz sukcesów, monitorują efekty swojej pracy na drodze do głównego celu, jakim często jest zdobycie kwalifikacji olimpijskich oraz rywalizacja podczas igrzysk. Proces przygotowań do tej najważniejszej imprezy sportowej przepełniony jest stresem. Czym jest stres? Kiedy towarzyszy zawodnikom? Tuż przez i w trakcie igrzysk olimpijskich? Czy przez większość ich kariery: podczas treningów, na zawodach areny krajowej, międzynarodowej, po pierwszej porażce albo po odniesieniu sukcesu? Pomaga czy utrudnia zawodnikom codzienne funkcjonowanie?

Mistrz olimpijski z Pekinu Leszek Blanik podczas I Ogólnopolskiego Sympozjum „Wyprawa na Biegun Sportu Pozytywnego” (2014 r.) podzielił się ciekawą refleksją na temat rozwoju mentalnego i jego roli w karierze sportowej – nawiązując do aspektu stresu:

„Przez całą swoją karierę sportową musiałem się ciągle uczyć. Nikt z boku nie opowiedział mi, nie przekazał mi informacji, jak należy walczyć ze stresem. (…) Pamiętam siebie jako młodego człowieka, kiedy pierwszy raz wyjeżdżałem na Mistrzostwa Europy do Genewy, i pamiętam swój stres. Po latach, widząc jak moi zawodnicy przeżywają stres, jak nad nim pracują, jakie narzędzia używają do radzenia sobie ze stresem (w ramach swojego rozwoju mentalnego), zauważam, że tak naprawdę mogłem odnosić sukcesy dużo, dużo wcześniej. Ja niestety nabywałem tych narzędzi przez własne doświadczenia, poprzez doświadczenia na sobie. Gdybym miał te narzędzia wcześniej to za pewne ten sukces byłby jeszcze większy – nie tylko złoto olimpijskie i brązowy medal igrzysk olimpijskich, ale te sukcesy byłyby wcześniej. Przede wszystkim ja sam w sobie bym się nie męczył, sam w sobie nie obwiniałbym się o wiele porażek, które były powiedzmy do roku 1998. W tej chwili jako trener chcę, aby zawodnicy dużo wcześniej nabywali te umiejętności.”

W książce „Stres okiełznany” Hans Selye przytacza około 100 definicji stresu. Jest to między innymi: nieswoista reakcja organizmu na stawiane mu zadanie, relacja między umiejętnościami radzenia sobie jednostki, a wymaganiami stawianymi jej przez otoczenie.

W takim ujęciu nie sytuacja sama w sobie jest stresująca, ale przede wszystkim myślenie o niej w kategoriach negatywnych. To my sami jesteśmy źródłem niepokoju i napięć. W związku z tym możemy mieć wpływ na poziom swojego stresu.

Psycholog sportu, konsultant Jonathan Katz (więcej: „Psychologia Sportu – Studia Przypadków”, str. 216), opisując proces budowania roli i pracy psychologa sportu na igrzyskach paraolimpijskich na każdym etapie (od obozu przygotowawczego, przez igrzyska, po okres po ich zakończeniu), wielokrotnie przytacza potrzeby zawodników dotyczące radzenia sobie ze stresem oraz różne sposoby podejścia do tematu.

Należą do nich między innymi:

• wzmacnianie istniejących strategii i technik radzenia sobie – w okresie przed igrzyskami olimpijskimi,
• relaksacja, regulacja nastroju, opracowanie działań rutynowych przed zawodami, przed startem i w trakcie startu;
• umiejętność radzenia sobie z przeszkadzającymi dystraktorami;
• praca nad umiejętnością radzenia sobie z oczekiwaniami;
• udzielanie wsparcia po starcie;
• możliwość „wygadania się” po starcie;
• radzenie sobie z niespodziewanymi sprawami poza sportowymi – np. ze sfery prywatnej;
• wspieranie odporności na presję (własną, trenerów, bliskich, działaczy).

Na tym przykładzie można zobrazować istotny fakt, że stres stanowi nierozłączny element życia sportowca. Towarzyszy mu w różnych okolicznościach, na różnym poziomie. Ważne, aby zawodnik nauczył się go rozpoznawać i kontrolować. Może do tego dojść sam jak mistrz olimpijski Leszek Blanik, przy współpracy z trenerem jak obecnie trener Leszek Blanik z zawodnikami, a także przy współpracy z psychologiem sportu.

Pomocne w radzeniu sobie ze stresem są także techniki oddechowe, trening wyobrażeniowy, analiza sytuacji: na co mam wpływ (na tym się koncentruję) oraz na co nie mam wpływu (nie koncentruję się na tym). Ilu zawodników tyle podejść, technik, narzędzi. Ważne, aby na przestrzeni lat, przygotowań, mozolnych treningów i wielu zawodów dokonywać ciągłej obserwacji, analizy i wyciągać wnioski, co jest dobre, skuteczne i wpływa na optymalizację funkcjonowania. Im szybciej zawodnik rozpocznie tą naukę, tym lepiej dla niego – jego mentalności i fizyczności.

Przed nami kwalifikacje olimpijskie i rywalizacja o ostatnie wolne miejsca na Igrzyska w Rio, potem zacznie się już okres bezpośrednich przygotowań, wyjazd, aklimatyzacja oraz oczekiwanie na start w zawodach. 

Zapraszamy do zapoznania się z cyklem artykułów i doniesień z Igrzysk Olimpijskich, przygotowanym przez zespół psychologów sportu ze studiów podyplomowych Psychologia sportu – w nurcie sportu pozytywnego na Uniwersytecie SWPS. Nasi eksperci przybliżą, z czym będą mierzyli się nasi sportowcy i w jaki sposób psychologia wspomaga rywalizację o najwyższe laury sportowe.